Trong những năm gần đây, việc khuyến khích thói quen đọc sách cho học sinh phổ thông ngày càng được quan tâm, đặc biệt trong bối cảnh công nghệ số và giải trí trực tuyến bùng nổ. Tại Cà Mau, Dự án Sách và Hành động phối hợp cùng CTCP Phân bón Dầu khí Cà Mau (DCM) và Sở Giáo dục & Đào tạo tỉnh Cà Mau đã triển khai một khảo sát quy mô lớn tại 15 trường THPT trong giai đoạn cuối tháng 10/2022. Mục tiêu của khảo sát là đánh giá thực trạng hoạt động thư viện, thói quen đọc của học sinh, đồng thời xác định nhu cầu để xây dựng Đề án phát triển văn hóa đọc giai đoạn 2 năm.
Phương pháp khảo sát và quy mô thực hiện
Khảo sát được triển khai trong ba giai đoạn:
- 25/10 – 28/10/2022: Khảo sát ban giám hiệu và thực trạng cơ sở vật chất của trường
- 25/10 – 01/11/2022: Học sinh trong trường điền form khảo sát online
- 02/11 – 05/11/2022: Tổng kết và đề xuất đề án
Tổng cộng, nhóm thực hiện đã tiếp cận 15 trường THPT, trong đó 12 trường được làm việc trực tiếp và 3 trường khảo sát trực tuyến. Đáng chú ý, khảo sát thu về 11.620 phiếu trả lời từ học sinh, tương đương hơn 60,17% tổng số học sinh THPT trong địa bàn. Trong đó nhiều nhất từ trường THPT Cái Nước với 1492 from (chiếm 12,8%), 10/15 trường có tỷ lệ học sinh điền khảo sát từ 60% trở lên. Quy mô này phản ánh tính đại diện cao và đảm bảo độ tin cậy cho kết quả nghiên cứu.
Tỷ lệ các trường điền from khảo sát
Ảnh Dự án thực hiện khảo sát các trường THPT Nguyễn Việt Khái – Tỉnh Cà Mau
Thực trạng thư viện và hoạt động đọc tại trường học
Kết quả cho thấy, tất cả 15 trường đều có thư viện, song chỉ 66,7% thư viện mở cửa cho học sinh mượn sách và hoạt động mượn sách vẫn còn hạn chế. Hoạt động tuyên truyền văn hóa đọc thường xuyên gần như vắng bóng, chỉ có 2 trường duy trì đều đặn, còn lại chủ yếu gắn với các sự kiện theo thời điểm, như cuộc thi Đại sứ Văn hóa đọc.
Không gian thư viện THPT Thới Bình
Nguồn sách trong thư viện chưa phong phú, chỉ 1 trường có bộ sưu tập đa dạng, trong khi việc bổ sung sách hằng năm chủ yếu phục vụ tài liệu tham khảo cho giáo viên. Nhiều giáo viên cũng phải kiêm nhiệm công tác quản lý thư viện, gây khó khăn cho việc tổ chức các hoạt động dài hơi.
Ảnh thư viện trường THPT Cái Nước – Tỉnh Cà Mau
Trong số hơn 11.000 học sinh tham gia khảo sát, chỉ 9,2% cho biết thường xuyên đọc sách tại thư viện, trong khi 37,5% thừa nhận chưa bao giờ đến thư viện đọc sách. Về thói quen đọc nói chung, chỉ 27,5% học sinh duy trì việc đọc thường xuyên, còn lại 66% chỉ đọc thi thoảng hoặc rất ít.
Loại sách được học sinh yêu thích nhất là truyện tranh (24,85%), tiếp đến là tiểu thuyết, ngôn tình và sách kỹ năng. Điều này phản ánh nhu cầu giải trí và tìm kiếm kỹ năng thực tế nhiều hơn so với việc tiếp cận các tài liệu chuyên sâu.
Đáng chú ý, 74% học sinh mong muốn có tủ sách do chính học sinh quản lý, và một nửa trong số đó khẳng định sẽ thường xuyên mượn sách trong trường hợp này. Điều này cho thấy nhu cầu được trao quyền và tham gia trực tiếp của học sinh là rất lớn, nếu nhà trường biết cách khai thác và hỗ trợ.
Cơ hội từ mô hình CLB Sách và Hành động
Khi được hỏi về khả năng tham gia CLB Sách và Hành động (SVHĐ), hơn 40% học sinh sẵn sàng đăng ký, gần 50% còn phân vân, và chỉ 12,6% không quan tâm. Đây là con số hứa hẹn cho sự hình thành các mô hình sinh hoạt đọc mới mẻ trong trường học, nơi học sinh vừa được tiếp cận tri thức, vừa rèn luyện kỹ năng mềm và kết nối bạn bè.
Về phía Ban giám hiệu, 86,7% trường đồng ý đồng hành và sẵn sàng cử giáo viên cố vấn cho CLB, cho thấy sự đồng thuận cao từ phía nhà trường. Dù vậy, một số trường vẫn gặp khó khăn về cơ sở vật chất, nhân sự phụ trách hoặc chưa thực sự coi trọng hoạt động này.
Từ kết quả nghiên cứu, Dự án Sách và Hành động cùng CTCP Phân bón Dầu khí Cà Mau (DCM) và Sở Giáo dục & Đào tạo tỉnh Cà Mau đã xây dựng Đề án phát triển văn hóa đọc giai đoạn 2023–2025 với định hướng tập trung vào: cải thiện cơ sở vật chất thư viện, đa dạng hóa nguồn sách, phát triển các mô hình CLB đọc sách do học sinh làm nòng cốt, và tăng cường sự tham gia của cộng đồng giáo viên, phụ huynh.
Khảo sát không chỉ phản ánh thực trạng mà còn mở ra cơ hội thay đổi, khi học sinh bày tỏ rõ mong muốn được đọc nhiều hơn, được chủ động hơn trong việc quản lý tủ sách và tham gia CLB. Đây chính là nền tảng để văn hóa đọc được nuôi dưỡng bền vững, gắn kết với sự phát triển toàn diện của thế hệ trẻ Cà Mau.
>> Tìm hiểu thêm về Dự án và Hệ sinh thái Sách và Hành động: tại đây
